11 november: Herdenking van de wapenstilstand eerste wereldoorlog met een prachtige foto-tentoonstelling.

Na de mooie herdenking tijdens de viering in de kerk van Halle, en de ingetogen herdenking aan het monument van de gesneuvelden van de eerste wereldoorlog naast de kerk, werden de aanwezige inwoners en geïnteresseerden, ontvangen in Zaal Elite waar de naar een prachtige foto-tentoonstelling konden kijken. 

Burgemeester Liesbeth Verstreken hield de openingstoespraak.

Opening tentoonstelling 11 november 2019

Ik wil jullie ter inleiding nog iets vertellen want wat we hier zien is eigenlijk razend interessant. Ik begin terug in de tijd.

Wie de vele oorlogsbegraafplaatsen al bezocht heeft kent natuurlijk de gelijkvormige grafstenen van de soldaten: gelijkvormig per begraafplaats en per nationaliteit. We zien er de hulde aan gestorven soldaten onder verschillende vormen.

In de loop van de Eerste Wereldoorlog vatten enkele Vlaamse soldaten het plan op om een gepaste zerk te plaatsen op het graf van gesneuvelde Vlaamse soldaten. Vaak belanden die immers in een voorlopig of een anoniem graf, of onder een zerk met een eentalig Frans opschrift. Onder leiding van Jozef Verduyn en met de steun van o.m. Cyriel Verschaeve komt het Heldenhuldecomité tot stand. De kunstenaar Joe English ontwerpt een grafzerk, in de vorm van een Keltisch kruis, met een blauwvoet en de letters AVV-VVK wat staat voor “Alles voor Vlaanderen, Vlaanderen voor Kristus”;

Tijdens en kort na de oorlog worden honderden heldenhuldezerken (waarschijnlijk tussen 700 en 1000 zerken) opgericht. Niet alleen Vlaamse soldaten krijgen zo een zerk, ook enkele tientallen Franstalige gesneuvelden worden er mee geëerd. Soms wordt het AVV-VVK-monogram vervangen door een IHS-monogram, wat op een sterk christelijke inspiratie wijst. Hoewel er snel een Vlaamsgezinde, tot zelfs Vlaams-nationalistische boodschap mee wordt verspreid, mag men dus zeker niet alle heldenhuldegraven onder die noemer plaatsen.

In het begin laat de Belgische (leger)overheid betijen. Dat verandert echter wanneer zij de heldenhulde-actie als een Vlaamsgezind, dus anti-Belgisch initiatief gaat interpreteren. Verschillende graven worden beschadigd. Na de oorlog worden de Belgische gesneuvelden gegroepeerd op militaire begraafplaatsen, die er bij voorkeur zo uniform mogelijk uitzien. Door de anti-Vlaamse agitatie en het streven naar uniformiteit, worden vele heldenhuldezerken verwijderd of vernietigd. Op haar beurt grijpen de Vlaamse beweging en de Vlaams-nationalisten dit feit aan om er politiek garen bij te spinnen. Een en ander leidt aan het einde van de jaren 1920 tot de oprichting van de IJzertoren, met onder meer het doel de overgebleven zerken te verzamelen. De meeste hiervan gaan dan weer verloren bij de dynamitering van de IJzertoren in 1946. Op dat ogenblik zijn er nog slechts enkele tientallen zerken over. Zij dienen evenwel als inspiratiebron voor latere grafstenen.

Het project ‘Heldenhulde’ werd een tweetal jaren geleden opgestart, in het kader van de herdenking van 100 jaar Groote Oorlog, naar een idee van Verbond VOS vzw, Vlaamse Vredesvereniging. Het project werd door het Agentschap Onroerend Erfgoed van de Vlaamse overheid toevertrouwd aan het ADVN | archief & onderzoekscentrum (archief en documentatiecentrum van het Vlaams nationalisme) en het bestaat uit drie onderdelen: een inventaris, een boek en een fototentoonstelling.

1.opstellen van een wetenschappelijke inventaris, wat heeft geleid tot het ontwikkelen van een databank en een webstek : een blijvende schat aan informatie. Het is immers een gegevensbank met een overzicht van – voorlopig – ongeveer zevenhonderd zerkjes. Het bevat gegevens over de identiteit en de militaire loopbaan van de gesneuvelde soldaat, over zijn overlijden en begrafenis, en over de plaats(en) waar hij werd (her)begraven. Het gaat hier om een werk in uitvoering: geregeld zullen extra gegevens en nieuwe illustraties worden toegevoegd.

2. Onderzoek over de geschiedenis van de Heldenhulde, en dat heeft geleid tot de uitgave van een boek. Onsterfelijk in uw steen. Soldatengraven, heldenhulde en de Groote Oorlog. De titel werd ontleend aan een gedicht uit 1921 van Victor J. Brunclair over de naweeën van de oorlog. Het boek bevat de geschiedenis van Heldenhulde en van de heldenhuldezerkjes, het verhaal van verschillende gesneuvelden, een overzicht van de verschillende oorlogsbegraafplaatsen en een aantal foto’s uit de fototentoonstelling.

3. het derde onderdeel van het project Heldenhulde is het maken van een fototentoonstelling, in de vorm van een reizende koffertentoonstelling en die is vanaf vandaag in Zoersel te zien, vandaag in zaal Elite en vanaf morgen in de patio van het gemeentehuis

Sam Vanoverschelde zorgde voor de fototentoonstelling. Hij is °1973: regisseur, fotograaf en medeoprichter van Visual Kitchen. Hij is actief in de wereld van hedendaagse  muziek, theater en dans en nauw betrokken bij het familiearchief dat het erfgoed behartigt van zijn overgrootvader Joe English. 

Wie het zich nog herinnert zal weten dat hier in Halle in de Lotelinglaan het huis staat dat vroeger een opvanginitiatief was voor jongens, een project van jeugdzorg onder de naam Joe English. Bij de inhuldiging van een gedenkteken hebben we met de beheerders van dat familiearchief goed kunnen samenwerken.

De fototentoonstelling telt 26 kaders en is een reflectie van een  fotograaf van de 21ste eeuw over ‘helden’ en ‘hulde’

Ik wil nog even stil staan bij wat nu precies een een heldehuldezerk is.  De eerste heldenhuldezerk werd in 1916 ontworpen door Joe English (1882-1918) voor het graf van Firmin Deprez (1890-1916). Het atelier van aannemer Vandewalle aan de Nieuwpoortse Steenweg in Veurne stond vanaf maart 1917 voor het maken van de houten mal en het gieten en afwerken van de heldenhuldezerken.

Het is een specifieke grafzerk en die kan herkend worden op basis van een aantal kenmerken:

Om te beginnen: een Keltisch kruis (Latijns kruis met een cirkel rond het snijvlak van kruispaal en kruisbalk) met in kruisvorm het opschrift AVV/VVK, dat staat voor “Alles voor Vlaanderen, Vlaanderen voor Kristus”;

Naar de basis toe wordt de voet breder en in de top zien we een opwiekende blauwvoet, het symbool van de vooroorlogse katholieke Vlaamse studentenbeweging; een gestileerde zeevogel ( ik dacht altijd dat het een meeuw was maar het blijkt een visarend te zijn)

De afmetingen zijn 156cm hoog, 55cm breed aan de basis, Het materiaal is beton, soms met cementen deklaag voor opschriften;

De zerken zijn geplaatst op graven van mensen omgekomen ten gevolge van oorlogshandelingen: zowel gesneuvelde soldaten als soldaten die bij ongevallen of door ziekte zijn overleden. Deze  zerken zijn ook geplaatst op graven voor oud-strijders : voor mensen die een oorlogsverleden hadden, maar die niet zijn overleden ten gevolge van oorlogshandelingen. Tenslotte zijn er talrijke graven geïnspireerd op de heldenhuldezerk van Joe English.

Een zerk op een graf dient om  duurzaam te gedenken in de eerste plaats. Specifiek vandaag gedenken we oorlogsslachtoffers.  We bieden hier nog een dimensie meer met de blik van een hedendaagse kunstenaar Sam Vanoverschelde. Zijn vernieuwende visie op wat ooit door zijn overgrootvader bedacht is, krijgen we hier te zien. Moge ze ons kijkers van 100 jaar later met vernieuwde eerbied doen stilstaan bij de miljoenen geknakte levens van zoveel mensen.